Webinar: Verantwoord wisselen van inhalatiemedicatie: kan dat?

V.l.n.r Janwillem Kocks (huisarts), Titia Klemmeier (longverpleegkundige), Annemarie Brüning (moderator), Michael Rutgers (bestuurder/algemeen directeur Longfonds) en Paul Hagedoorn (hoofd inhalatieresearch, Rijksuniversiteit Groningen)

“Mijn achterban krijgt vaak te maken met onverantwoord wisselen van inhalatiemedicatie”, gaf Michael Rutgers, bestuurder/algemeen directeur van het Longfonds, bij de start van het webinar aan. Veertien verschillende patiëntenverenigingen hebben onderzoek gedaan naar de omvang van het wisselen van medicatie zonder medische reden. Veertig procent van de respondenten die bij de apotheek andere medicatie voor een chronische aandoening meekreeg dan hij of zij daarvoor ontving, wisselde eenmaal per jaar van medicatie. Voor 60% kwam dit vaker dan eenmaal per jaar voor.¹ “Een derde van de patiënten gaf aan dat ze hierdoor het gevoel hadden de ziekte minder onder controle te hebben.” Om dit te veranderen is een werkgroep opgericht, bestaande uit vertegenwoordigers van onder andere huisartsen, specialisten, apothekers, longverpleegkundigen, patiëntenorganisaties en zorgverzekeraars. “Dit jaar is een akkoord tot stand gekomen over wat verantwoord wisselen van medicatie inhoudt. In aanvulling hierop zijn werkafspraken specifiek over inhalatiemedicatie gemaakt.” In dit akkoord staat dat het aantal wisselingen tot eenmaal in de vier jaar* moet worden beperkt bij bestaande, goed ingestelde patiënten met een longaandoening. Verder moet voor de longmedicatie een volledige instructie voor de zorgverlener en patiënt beschikbaar zijn en moet deze instructie ook worden meegegeven aan de patiënt. Er is afgesproken dat de mondelinge instructie altijd wordt ondersteund met eenvoudige teksten, filmpjes en/of afbeeldingen, en dat de instructie altijd met een placebo- inhalator wordt geoefend volgens het uniforme LAN-protocol. Het Longfonds zal de effecten van de afspraken over de longmedicatie geregeld monitoren: is er met de nieuwe afspraken echt sprake van verantwoord wisselen? “Na een jarenlang traject zijn er nu grote stappen gezet, en dit kan echt verbetering geven voor patiënten”, besloot Rutgers.

* Bij uitzondering kan vaker gewisseld worden: als de inhalatiemedicatie niet beschikbaar is door een landelijk tekort, of bij het vervallen van het patent en het beschikbaar komen van een generiek inhalatiemedicijn.

Bij een te hoge snelheid van inhaleren of als er sprake is van te grote medicijndeeltjes, vliegen de medicatiedeeltjes in de hogere luchtwegen ‘uit de bocht’ en komen achter in de keel terecht. “Dat willen we voorkomen, dus de echte snelheid moet eruit”, zei Hagedoorn. In de centrale luchtwegen is sedimentatie het belangrijkste depositiemechanisme, oftewel de zwaartekracht. Sedimentatie zorgt ervoor dat deeltjes in contact komen met de luchtwegwand, waar de medicatie zijn werk kan doen. “Daarom moet een patiënt bij gebruik van een droogpoederinhalator na het inhaleren zijn adem inhouden, zodat ook de kleine medicijndeeltjes de tijd krijgen om uit te zakken. Elke seconde dat de adem langer ingehouden kan worden, geeft een verbetering van de longdepositie.”⁵ Ook in de perifere luchtwegen is sedimentatie een belangrijk depositiemechanisme. Hagedoorn besprak in dit kader ook het effect van de grootte van de medicijndeeltjes (gekoppeld aan de verplaatsingssnelheid) op de depositie. “Bij een gemiddelde inhalatieflow (30 tot 60 L/min) komen medicijndeeltjes groter dan 5 μm vooral in de bovenste luchtwegen terecht. Deeltjes tussen 1,1 en 3 μm komen bij een gemiddelde inhalatieflow over het algemeen in de perifere luchtwegen terecht, evenals medicijndeeltjes kleiner dan 1,1 μm. Maar als deeltjes kleiner zijn dan 1,1 μm bestaat de kans dat deze weer worden uitgeademd als de adem niet voldoende lang wordt vastgehouden.”⁶ Verder liet Hagedoorn zien wat het belang is van het volledig uitademen voorafgaand aan het inhaleren. “Door de uitademing kan een groot deel van de perifere luchtwegen worden voorzien van verse lucht, met in dit geval de inhalatiemedicatie”, zei hij.

"Klemmeier: "De gevolgen van incorrect inhalatorgebruik en therapieontrouw kunnen groot zijn"

De laatste spreker tijdens dit webinar was Titia Klemmeier, longverpleegkundige en oprichter van Stichting IMIS. Zij ging in op de inhalatie-instructie en liet zien dat gevolgen van incorrect inhalatorgebruik en therapieontrouw groot kunnen zijn. “Patiënten ervaren meer ziektelast, de kans op ziekenhuisopnames is groter, patiënten hebben meer bijwerkingen en incorrect inhalatorgebruik en therapieontrouw leiden tot hogere ziektekosten.”⁷ Om de inhalatie-instructie te verbeteren is de Inhaler Research Workgroup (IRW) opgericht. Deze werkgroep heeft een nieuwe methode voor het geven van de inhalatie-instructie ontwikkeld. Hierbij is allereerst belangrijk dat de zorgverlener bij de patiënt benadrukt hoe belangrijk de inhalatie-instructie is. De inhalatie-instructie bestaat dan uit de volgende stappen:

• De zorgverlener doet de hele handeling voor zonder mondelinge aanwijzingen.
• De zorgverlener doet de handeling stapsgewijs voor met korte mondelinge aanwijzingen voor de patiënt.
• De zorgverlener voert de handeling opnieuw uit, waarbij de patiënt per stap de zorgverlener mondeling aanwijzingen geeft.
• Laat de patiënt de handeling zelf oefenen tot het goed is en geef positieve feedback.

Visuele ondersteuning van de inhalatie-instructie of de controle daarvan is te vinden op: www.inhalatorgebruik.nl en www.stichtingimis.nl.

De sprekers concludeerden dat het verantwoord wisselen van inhalatiemedicatie zeker mogelijk is, maar wel een aantal haken en ogen kent. Kennis van inhalatietechnologie en een goede inhalatie-instructie zijn hierbij essentieel.