Blog prof. dr. Frits Franssen: Het oude abnormaal

Elk jaar worden er in Nederland tussen november en april zo'n 400 duizend mensen ziek door influenzavirus infectie. Zo'n 9-10 duizend van hen worden vanwege een ernstig beloop en complicaties opgenomen in het ziekenhuis en elk jaar overlijden er een paar duizend Nederlanders aan deze infectie. Mevrouw Slangen was één van hen. Ondanks de hoge morbiditeit, de hoge uitval op school en werk en de jaarlijkse piekbelasting op de zorg, vinden we het optreden van de jaarlijkse griepepidemie een normaal en schijnbaar onvermijdelijk verschijnsel. Tenzij het écht niet gaat, blijven we ondersteund door een paar paracetamols deelnemen aan het sociale en werkende leven, elkaar kussen bij gelukwensen en handen schudden bij kennismaking. Mondkapjes gebruiken we niet, dat is iets voor Aziatische landen. Maar is dit wel normaal?

Uitbraak COVID-19-pandemie
Op 11 maart 2020 verklaarde de Wereldgezondheidsorganisatie coronavirusziekte 2019 (COVID-19) tot pandemie. In dezelfde maand maakte het kabinet de eerste algemene maatregelen bekend om de verspreiding van het virus tegen te gaan, zoals geen handen schudden en 1,5 meter afstand van elkaar bewaren. We werden opgeroepen tot testen en zelfisolatie bij klachten en later werd de verplichting tot het dragen van mondkapjes in alle openbare en overdekte ruimtes ingesteld. Volgens de cijfers van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) zijn er tot nu toe ruim 1,3 miljoen bevestigde ziektegevallen van COVID-19 in Nederland. Zo'n 55 duizend Nederlands werden met COVID-19 opgenomen in het ziekenhuis en meer dan 10 duizend op een intensive care. Tot op heden zijn er 16 duizend Nederlanders aan COVID-19 overleden.

Het nieuwe normaal
In het voorjaar van 2020 hebben we allemaal ervaren hoe het toepassen van algemene hygiënemaatregelen, maatschappelijke maatregelen en (preventief) testen en quarantaine, hebben geleid tot terugdringen van het aantal coronavirusinfecties. Angstig door de beelden van patiënten in buikligging op intensive cares en interviews met uitgeputte zorgverleners, waren we graag bereid ons aan het beleid van het Outbreak Management Team en het kabinet te onderwerpen. Want dit was toch niet normaal? Inmiddels zijn we in een nieuwe fase beland. Door de toenemende vaccinatiegraad van de bevolking kijken we hoopvol vooruit in de richting van het oude normaal. Iedereen snakt naar verruiming van het sociale en maatschappelijke leven en de opheffing van vrijheidsbeperkingen. Maar voordat we ons straks massaal in volksfeesten storten, is het goed om na te denken over wat we als zorgsector en maatschappij van deze pandemie hebben kunnen leren.

Gunstige effecten van coronamaatregelen
Risicovolle polikliniekbezoeken hebben plaatsgemaakt voor veilige en efficiënte teleconsulten, maar dit is ten koste gegaan van de non-verbale communicatie en het lichamelijk onderzoek. Zowel zorgverleners als patiënten zijn tot inzicht gekomen dat 'hybride' opvolging, waarin fysieke en teleconsulten elkaar afwisselen, dé vorm voor de toekomst is. Buiten de opnames met COVID-19, zien we op longafdelingen een sterke afname van het aantal patiënten met virale luchtweginfecties en longaanvallen van chronische obstructieve longziekte (COPD). Influenzavirus werd dit winterseizoen zelfs nog niet vastgesteld in Nederland. Blijkbaar hebben de coronamaatregelen onbedoeld een erg gunstig effect op de overdracht van de gebruikelijke luchtwegvirussen.

Nieuwe balans vinden in de zorg
Ik vind het voor de hand liggen om ernaar te streven dit neveneffect vast te houden, ook al zijn de morbiditeit en mortaliteit door COVID-19 aanzienlijk hoger dan die van Influenza. Ik vind dat we een nieuwe balans moeten zoeken tussen algemene infectiepreventiemaatregelen en persoonlijke vrijheid. Ik zie een rol voor reguliere monitoring op luchtwegvirussen bij (nieuw) opgenomen patiënten in ziekenhuizen en kwetsbare personen in zorginstellingen tijdens het griepseizoen en voor het sneltesten van medewerkers en bezoekers aan deze instellingen. Ook vind ik dat hands-off beleid en mondkapjesplicht in de zorg gecontinueerd moeten worden. Als zorgverleners moeten we onze verantwoordelijkheid nemen en niet hoestend en proestend langs de bedden gaan. Ook zou ik graag zien dat sneltesten voor influenza in de algemene bevolking inzetbaar worden en dat isolatie vanzelfsprekender wordt. Als het door relatief eenvoudige maatregelen mogelijk gebleken is, influenza en longaanvallen terug te dringen en sterfte te verlagen, dan is dit het moment waarop we moeten concluderen dat het oude normaal abnormaal was. Tot opluchting van velen kunnen we dan ook meteen afscheid nemen van de zoenen op de nieuwjaarsborrel.

Virale luchtweginfecties vermijdbaar
We moeten onderzoeken of de algemene infectiepreventiemaatregelen effectiever zijn in het verminderen van longaanvallen dan inhalatietherapieën; dat zou tot een reductie van het grootschalige gebruik van deze medicijnen door longpatiënten kunnen leiden. Waarschijnlijk was het overlijden van mevrouw Slangen en vele anderen te voorkómen geweest als we als maatschappij tot het inzicht komen dat virale luchtweginfecties grotendeels vermijdbaar zijn en dat het abnormaal is dat een groot deel van Zuid-Nederland na Carnaval in de lappenmand zit. Daarnaast moeten we beseffen dat ieder individu de verantwoordelijkheid draagt voor de risico's die zijn omgeving loopt. Als haar nichtje met milde influenza zich anders had gedragen en haar niet had besmet, had mevrouw Slangen waarschijnlijk ook volgend jaar nog van haar familiebezoek kunnen genieten.

 Dit is de eerste blog uit een nieuwe reeks blogs vanuit Chiesi College. Met dit initiatief laten we zorgprofessionals aan het woord om nieuwe inzichten, ervaringen en visies te delen over de zorg en respiratoire aandoeningen.